به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه از مشهد، دکتر احد فرامرز قراملکی، رئیس بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، در دومین اجلاسیه پژوهش مدرسه علمیه عالی نواب که به همت این مدرسه برگزار شد، به مشکلات و چالش‌های آموزش و پژوهش در حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌های ایران پرداخت.
وی به تحلیل وضعیت موجود در حوزه‌های علمیه، دانشگاه‌ها و تاثیرات متقابل این دو نهاد بر یکدیگر اشاره کرد و نسبت به انحرافات موجود در فرآیندهای آموزشی و پژوهشی هشدار داد.
نقدی بر وضعیت دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه
قراملکی با اشاره به اهمیت وحدت حوزه و دانشگاه، بیان کرد: این وحدت در ابتدای شکل‌گیری خود به عنوان یک پروژه علمی با هدف انتقال برکات علمی و معنوی حوزه‌های علمیه به دانشگاه‌ها و بالعکس شکل گرفت. اما این وحدت در عمل به درستی پیش نرفته است و در بسیاری از مواقع، حوزه‌ها تحت تأثیر سازماندهی و ساختارهای دانشگاهی قرار گرفته‌اند، که این امر باعث تغییرات عمده‌ای در روندهای آموزشی و پژوهشی این مراکز شده است.
وی ادامه داد: با ایجاد تغییرات در نظام آموزشی حوزه‌ها و پیروی از مدل‌های دانشگاهی، به‌ویژه در زمینه سازماندهی دروس و تقسیم‌بندی واحدهای درسی، اساس و ماهیت آموزش‌های حوزوی که بر مبنای تحصیل عمیق و پژوهش‌های اصولی استوار بوده، دستخوش تغییرات شدیدی قرار گرفته است، در حالی که دروس حوزوی به صورت مستمر و با عمق بیشتری مورد مطالعه قرار می‌گرفت، اکنون در دانشگاه‌ها برای بسیاری از رشته‌های الهیات و فقه، برنامه‌های درسی به‌صورت واحدی و مقطعی ارائه می‌شود که منجر به سطحی‌نگری در آموزش‌ها می‌شود.
چالش‌ها و مشکلات در پژوهش‌های اسلامی
رئیس بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، در بخشی از سخنرانی خود به انتقاد از وضعیت پژوهش‌های اسلامی در دانشگاه‌ها پرداخت و گفت: پژوهش‌های اسلامی در دانشگاه‌ها به‌ویژه در حوزه‌های فقه، اصول، فلسفه اسلامی و کلام به‌طور غالب دچار سطحی‌نگری شده است. بسیاری از فارغ‌التحصیلان رشته‌های دینی و فقهی با وجود دریافت مدارک عالی، به‌طور جدی قادر به درک و تحلیل عمیق متون اسلامی نیستند. آن‌ها تنها بخش‌هایی از متون مهم مانند رسائل، کفایه و مکاسب را مطالعه کرده‌اند و این مطالعه‌ها عمدتاً به‌صورت سطحی و بدون درک عمیق از مفاهیم صورت می‌گیرد.
وی افزود: در دانشگاه‌ها، به‌ویژه در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری، آموزش‌های فقهی و اصولی به گونه‌ای ارائه می‌شود که معمولاً دانشجویان تنها بخش‌های محدودی از متون را مطالعه کرده و در پایان‌نامه‌های خود نیز غالباً نتایج کم‌عمق و غیرمستند ارائه می‌دهند. این مسأله به طور مستقیم به کیفیت پژوهش‌های علمی آسیب می‌زند.
آسیب‌شناسی فرآیند آموزش و پژوهش
رئیس بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، در تحلیل فرآیند آموزشی دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه، به کاهش کیفیت آموزش و پژوهش اشاره کرد و گفت: در روند آموزش، دانشجویان در معرض مشکلات متعددی قرار دارند که از آن جمله می‌توان به کوتاه شدن زمان تدریس، کاهش حجم مطالب تدریس‌شده و ناتمام ماندن جلسات درسی اشاره کرد. این امر موجب می‌شود که دانشجویان فرصت لازم برای درک عمیق مفاهیم را نداشته باشند و در نتیجه نتایج پژوهش‌های آنان نیز بسیار سطحی و غیرکاربردی می‌شود.
وی همچنین به نارسایی‌های موجود در متدهای پژوهشی دانشگاه‌ها اشاره کرد و بیان داشت: آمار بالای مقالات پژوهشی و حضور در کنفرانس‌ها به‌هیچ‌وجه نشانه کیفیت علمی پژوهش‌ها نیست. امروزه بسیاری از پژوهش‌ها به جای آنکه مبتنی بر تحقیقات عمیق و تحلیل‌های اصولی باشد، به مقاله‌نویسی سریع و تکنیکی تبدیل شده‌اند. این روند به شکل‌سازی علمی و نه پژوهش واقعی منجر می‌شود.
لزوم بازگشت به اصول علمی و اخلاقی
قراملکی تأکید کرد: برای حل مشکلات موجود در حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها، باید به اصول علمی و اخلاقی بازگشت و از شتابزدگی در پژوهش‌های علمی جلوگیری کرد.
وی گفت: پژوهش‌های اصیل تنها از طریق آموزش عمیق و مبانی علمی صحیح ممکن است. اگر پژوهشگر ابتدا به‌طور کامل و دقیق آموزش ندیده باشد، نمی‌تواند پژوهشی اصیل و معتبر انجام دهد. در واقع، پژوهش باید بر اساس آموزش‌های صحیح، عمیق و پیوسته صورت گیرد تا نتایج آن بتواند به ارتقای علم و فرهنگ دینی کمک کند.
قراملکی در این زمینه افزود: امروزه بسیاری از پژوهش‌های اسلامی به دلیل شتابزدگی و تمرکز بر کمیت، به جای آنکه به‌صورت عمیق و با درک صحیح از متون علمی صورت گیرد، به سطحی‌نگری و پژوهش‌های فاقد محتوا تبدیل شده‌اند. در این مسیر، بسیاری از پژوهشگران تنها به دنبال تولید مقاله‌هایی هستند که بتوانند امتیازاتی برای ارتقا به دست آورند، در حالی که محتوای علمی این مقالات بسیار کم‌عمق و بی‌ارزش است.
پژوهش به عنوان فضیلت و چالش‌های آن
رئیس بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، بر اهمیت اخلاق در پژوهش و مرزهای آن تأکید کرد، و گفت: پژوهش، در حقیقت یک فضیلت است، اما این فضیلت ممکن است در برخی موارد به رذیلت تبدیل شود، زمانی که پژوهشگران به وسواس فکری و شتابزدگی دچار می‌شوند. به جای آنکه به‌طور دقیق و با دقت به تحلیل مفاهیم پرداخته شود، به سرعت مقاله‌ای نوشته می‌شود که هیچ‌گونه ارزش علمی ندارد.
وی ادامه داد: در پژوهش، استقلال در رای بسیار اهمیت دارد، اما باید مرز آن با استبداد به رای کاملاً روشن باشد. پژوهشگر باید قادر باشد بدون آنکه به فشارهای اجتماعی و علمی دچار شود، نتیجه‌گیری کند و این نتیجه‌گیری را به‌طور مستقل ارائه دهد. اما گاهی اوقات، مرز استقلال در رای با استبداد به رای در هاله‌ای از ابهام قرار می‌گیرد.
قراملکی با تأکید بر اینکه پژوهش‌های اصیل باید از طریق آموزش‌های عمیق و مبانی علمی درست صورت گیرد، خواستار اصلاح روندهای آموزشی و پژوهشی در دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه شد. و اظهار داشت: پژوهش در هر زمینه‌ای باید بر اساس اصول علمی و اخلاقی انجام شود، و این امر نیازمند آموزش‌هایی است که بتواند به دانشجویان و پژوهشگران ابزارهای لازم برای تحلیل‌های عمیق و اصولی را بدهد.
وی همچنین از مسئولان علمی و دانشگاهی درخواست کرد که به جای تمرکز بر کمیت مقالات و آمار، بر کیفیت آموزش و پژوهش‌های اسلامی تأکید کنند و مسیر آموزش و پژوهش را به‌گونه‌ای هدایت کنند که به ارتقای علمی و فرهنگی جامعه کمک کند.
نظر شما